جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاماً للنّاس
حجّ میثاق میان بنده و پروردگار است و از بزرگترین فریضه هاى الهى است که در آن هر دو جنبه فردى و اجتماعى به شکلى نمایان گنجانیده شده است .
حجّ تجلى و تکرار همه صحنه هاى عشق آفرین زندگى یک انسان و یک جامعه متکامل در دنیا است . حجّ کانون معارف الهى است که از آن محتواى سیاست اسلام را در تمام زوایاى زندگى باید جستجو نمود .
در جنبه فردى ، هدف ، تزکیه و رسیدن به صفا و نورانیت و پیراستگى از زخارف بى ارزش مادى و فراغت با خویشتن معنوى و انس با خداى متعال و ذکر و تضرع و توسل به حضرت حق است تا آدمى به عبودیت که صراط مستقیم الهى به سوى کمال است راه یابد و در آن گام بردارد .
در این بخش ، تنوع فرصت ها و آزمایشگاهها به حدّى است که هر گاه کسى با توجه به آداب و فرائض و تدبیر در فلسفه حجّ ، از آن عبور کند بى گمان، دستاوردى گرانبها خواهد داشت ، فرصت احرام و تلبیه ، فرصت طواف و نماز، فرصت سعى و هروله ، فرصت وقوف در عرفات و مشعر و منى، فرصت رمى و قربانى و فرصت ذکر الله که همچون فضاى سرشار از روح و حیات در همه ى این مراحل ، گسترده شده است .
مجموعه این فرصت ها مى تواند دوره کوتاهى از ریاضت شرعى و خود سازى براى هر فرد باشد و مبدأ یک تحول عمیق در اخلاق و سلوک فردى زائر خانه خدا گردد .
این بخش از فلسفه حجّ ، همواره مورد توجه عموم مسلمانان به ویژه اهل مراقبت بوده و هست ، لیکن مسأله مهم که غالباً مورد توجه نیست این است که اهداف فردى ، بخشى از فلسفه حجّ است ، بهره بردارى از ذخایر عظیم این فریضه الهى فراتر از جنبه فردى است ، و آثار و برکاتى که این همایش عظیم مى تواند براى عموم مسلمانان بلکه براى آحاد مردم جهان داشته باشد بسى مهم تر و با ارزش تر از برکات فردى آن است .
نکته قابل تأمل این است که قرآن کریم در تبیین حکمت وفلسفه حجّ عمدتاً بر اهداف اجتماعى حجّ و آثار و برکات آن براى همه مردم تأکید فرموده است .
از نظر قرآن کریم فلسفه بناى کعبه و حکمت حجّ، قیام براى تأمین منافع مردم است «جعل الله الکعبة البیت الحرام قیاماً للنّاس» یعنى حجّ یک حرکت جمعى براى حل معضلات و تأمین نیازها و رشد و توسعه جامعه بشر است .
از نظر قرآن ، مسلمانان در همایش عظیم حجّ باید شاهد منافع خود باشند «لیشهدوا منافع لهم» .
از امام صادق علیه السّلام پرسیدند که مقصود از «منافع» در آیه مذکور چیست ؟ مقصود منافع دنیا است و یا آخرت ؟
امام فرمود : الکل[1] .
منافع امت اسلام انواع و اقسام و مراتبى دارد : منافع فرهنگى ، منافع سیاسى ، منافع اقتصادى و حتى منافع نظامى که «لیشهدوا منافع لهم» شامل همه انواع منافع و مراتب آن است .
رهبر معظم انقلاب اسلامى آیة الله خامنه اى در باره منافع اجتماعى حجّ مى فرمایند : «در جنبه اجتماعى، حجّ در میان همه فرائض اسلامى بى همتا است ، زیرا مظهرى از قدرت و عزّت و اتّحاد امّت اسلامى است ، هیچ فریضه دیگرى بدینسان به آحاد مسلمان در باره مسایل امت اسلامى و جهان اسلام درس و عبرت نمى آموزد و آنان را در روحیه و واقعیت ، به قدرت و عزّت و وحدت نزدیک نمى کند . تعطیل این بخش از حجّ ، بستن سرچشمه یى از خیرات به روى مسلمین است که از هیچ رهگذر دیگرى نمى توانند بدان دست یابند»
بارى همانطور که احیاگر حجّ ابراهیمى محمّدى (صلوات الله علیهما وآلهما) امام خمینى رضوان الله تعالى علیه فرموده : «حجّ بسان قرآن است که همه از آن بهره مند مى شوند ولى اندیشمندان و غواصان و درد آشنایان امّت اسلامى اگر دل به دریاى معارف آن بزنند و از نزدیک شدن و فرو رفتن در احکام و سیاستهاى اجتماعى آن نترسند از صدف این دریا گوهرهاى هدایت و رشد و حکمت و آزادگى را بیشتر صید خواهند نمود و از زلال حکمت و معرفت آن تا ابد سیراب خواهند گشت .
ولى چه باید کرد و این غم بزرگ را به کجا باید برد که حجّ بسان قرآن مهجور گردیده است ! و به همان اندازه که آن کتاب زندگى و کمال و جمال در حجابهاى خود ساخته ما پنهان شده است و این گنجینه اسرار آفرینش در دل خرمن ها خاکِ کج فکریهاى ما دفن شده و این زبان اُنس و هدایت و زندگى و فلسفه زندگى ساز او به زبان وحشت و مرگ و قبر تنزل کرده است ، حجّ نیز بهمان سرنوشت گرفتار گشته است !
سرنوشتى که میلیونها مسلمان هر سال به «مکه» میروند و پا جاى پاى «پیامبر» و «ابراهیم» و «اسماعیل» و «هاجر» مى گذارند ولى هیچ کس نیست که از خود بپرسد ابراهیم و محمد علیهما السّلام که بودند ؛ و چه کردند ، هدفشان چه بود ؟ از ما چه خواستند ؟
خلاصه همه مسلمانان باید در تجدید حیات حجّ و قرآن کریم و بازگرداندن این دو به صحنه هاى زندگى شان کوشش کنند...»[2] .
تأمل در روایات اهل بیت علیهم السّلام نشان مى دهد که تهى ساختن حجّ از جنبه هاى سیاسى و اجتماعى توطئه خطرناکى است که سابقه ممتدى در تاریخ اسلام دارد و اهل بیت رسول خدا صلّى الله علیه و آله با همه توان کوشیده اند تا مردم را از این توطئه آگاه کنند تا آنجا که حجِ فاقد جنبه سیاسى و اجتماعى را حج جاهلیت نامیده اند روزى که حجّ جایگاه واقعى خود را در جهان اسلام پیدا کند و مسلمانان جهان بتوانند این فریضه بزرگ الهى را آگاهانه و آن گونه که شایسته است انجام دهند ، آن روز بى تردید اسلام همه سنگرهاى کلیدى جهان را فتح خواهد کرد و بر جهان حکومت خواهد نمود ، به امید آن روز !